بخش پانزدهم- ایقان بهاء چه کتابی است؟

پرسش: ایقان بهاء چه کتابی است؟

پاسخ اجمالی: ایقان از آثار بهاءالله، شارع دین بهایی است. کتاب ایقان در مورد بیان اسرار کتب آسمانی ادیان قبل و توضیح بشارت‌های آن‌ها در مورد علامت‌های ظهور منجی است. اوّلین چاپ کتاب ایقان در سال 1308 هـ ق، انتشار یافت. انتشار نسخه مذکور، با توجّه با این‌که میرزا حسینعلی خود را در برابر صبح ازل عبد خوانده، و او را به عنوان مصدر امر در نظر آورده است، موجب استناد ازلیان در محکومیت ادعاهای میرزا حسینعلی بهاءگردید. لذا بهاییان تصمیم گرفتند، کتاب ایقان را مطابق مصالح خود تصحیح، و چاپ دیگری از آن را ارائه دهند!

پاسخ تفصیلی: “ایقان” از آثار “بهاءالله”، شارع دین بهایی است. این کتاب در اواخر دوره اقامت در بغداد نگاشته شده‌است. به اعتقاد بهاییان این کتاب نیز مانند دیگر “آثار بهاءالله”، وحی منزل از خداوند بر او بوده‌است. این کتاب در جواب سؤالات حاجی میرزا سیّد محمّد خال، دایی “سید علی محمّد باب” نگاشته شده‌است. کتاب “ایقان” در مورد بیان اسرار کتب آسمانی ادیان قبل و توضیح معانی بشارت‌های آن‌ها در مورد علامت‌های ظهورمنجی از قبیل معنای قیامت، تاریک شدن خورشید، سقوط ستارگان و دیگر علامت‌ها می‌باشد. این کتاب به زبان فارسی نوشته شده‌است. اوّلین چاپ کتاب “ایقان” در سال 1308 ه. ق، به اهتمام “غصن اکبر” ودر بمبیی چاپ و انتشار یافت. انتشار نسخه مذکور، با توجّه با این‌که “میرزا حسینعلی” خود را در برابر “صبح ازل” عبد خوانده، و او را به عنوان مصدر امر در نظر آورده است، موجب استناد “ازلیان” در محکومیت ادعاهای “میرزا حسینعلی بهاء” گردید. لذا بهاییان تصمیم گرفتند، کتاب “ایقان” را مطابق مصالح خود تصحیح، و چاپ دیگری از آن را ارائه دهند! تا نسخۀ چاپی 1308 ه. ق “غصن اکبر”، که مورد استناد ادوارد براون از مقدّمۀ خود بر کتاب “نقطه الکاف” شده بود را، از اذهان بهاییان دور سازند. و به همین خاطر است که فاضل مازندارانی در کتاب “اسرار الآثار” ذیل کلمۀ “ایقان”، اوّلین چاپ سنگی “ایقان” را نسخه‌ای تلقی کند که در سال 1310 ه. ق، به خط مشکین قلم، در بمبیی چاپ شده است. در این چاپ، اگر چه کلمات و جملاتی که مبین اظهار بندگی “حسینعلی میرزا” نسبت به “صبح ازل” است، تصحیح گردید؛ ولی اشتباه‌های “حسینعلی میرزا” در ذکر آیات و احادیث و اغلاط فراوان ادبی کتاب “ایقان”، همچنان برجای ماند. بعدها بهاییان چون دیدند، که تصحیح‌های صورت گرفته در متن “ایقان” چاپ 1310 ه. ق، باب انتقاد و اعتراض محقّقان را در ذکر اغلاط ادبی و آیات و احادیث، مسدود نمی‌کند؛ تصمیم گرفتند تصحیح دیگری از متن مذکور به عمل آورند. و آن را با حروف سربی به چاپ رسانیدند. ایقان مذکور مطابق مصالح بهاییان شد و در سال 1318 ه. ق، به بعد از طرف بهاییان تهران و قاهره و دهلی چاپ و منتشر گردید. و ترجمه‌های عربی و انگلیسی آن نیز همان روال را پیمود! در این چاپ است که می‌بینیم آیه‌ی «یوم یاتی الله فی ظلل من الغمام»(2) که در چاپ 1308 ه. ق.، ودقیقاً به جای آیه‌ به غلط نوشته شده بود، حذف و تصحیح آیات و احادیث با تصحیحی از دیگر اغلاط فاحش ادبی، حروف چینی گردید(3). در صفحه 13 از چاپ اوّل جمله ی: «من السدره الّتی کانت فی رضوان الاحدیّه»، چنین تصحیح شده (ص 17 چاپ سربی): «من شجر کان فی الروضه الاحدیّه». و در صفحه 7 جملۀ: (بجناحین الایقان)، در صفحه 8 چنین تصحیح شده: (بجناحی الایقان)، و همچنین در چند جای دیگر. و در صفحه 12 جمله ی: «کانت بنار الجحیم موقوداً»، صفحه 16 چنین تصحیح شده: و «عذّبهم بنار کانت فی‌هاویه الجحیم». و در صفحه 16 جمله ی: «کان غنیّاً عن کلّ من فی العالمین مجموعاً»، در صفحه 21 چنین تصحیح شده: «کان غنیا عنه و عن ما یشاهد و یری».۷

و در صفحه 21 جمله ی: «و تکون من الّذینهم کانوا عن کاس العلم مشروبا»، در صفحه 28 چنین تصحیح شده: «شربوا من کاس العلم و العرفان». و در صفحه 47 جمله ی: «یوم یاتی الله فی ظلل من الغمام». روزی که می‌آید خدا در سایۀ ابر، در صفحه 63 چنین تصحیح شده: «هل ینظرون الّا أن یاتیهم الله فی ظلل من الغمام». آیا انتظار می‌کشند، مگر این‌که بیاید آن‌ها را خدا در سایه از ابر. و همین طور تا آخر کتاب که همه غلطهای چاپ اوّل را تا می‌توانستند، در این مرتبه تصحیح نموده‌اند. و تعجّب در اینجا است که: در تصحیح همین قسمت آخر، چون متوجّه شده‌اند که آیه‌ در مقام استفهام انکاری است، و هیچ‌گونه مقصد آنان را که بشارت از ظهور باشد ثابت نخواهد کرد، از این لحاظ در مقام ترجمه، ترجمه را طوری درست کرده‌اند که مجمل بوده و مفهوم آیه معلوم نشود. اینجاست که باید بگوییم: در میان بهاییها یا آدم با علم و فضیلت و با سواد پیدا نمی‌شود، و یا همه بی‌دین و شهوت پرست و هوا خواه هستند وگرنه، چطور می‌شود که آدم با فضیلت و حقیقت جو، از این تحریفات و دزدیها و خیانتهای بزرگ عالم انسانیّت مطلّع نبوده، و تازه چنین شخصی را به مقام روحانیّت و نُبُوَّت و الوهیّت و ربوبیّت بپذیرد. تالیف این کتاب در سال 1278 هجری شمسی، یعنی یک سال پیش از تبعید جناب میرزا از عراق اتّفاق افتاده است؛ چنان‌که در صفحه 138 می‌گوید: و لیکن این انوار مقدّسه، هیجده سنه (از ظهور باب) می‌گذرد که بلایا از جمیع جهات مثل باران بر آن‌ها بارید. و در صفحه 154 می‌گوید: و لابدّاً تسلیم نمودم و راجع شدم، و دیگر قلم عاجز است از ذکر آنچه بعد از رجوع ملاحظه شد؛ حال دو سنه می‌گذرد که اعداء در اهلاک این عبد فانی، به نهایت سعی و اهتمام دارند(4).»

پی‌نوشت:

1. فاضل مازندرانی، اسرارالآثار، ص268.
2. صحیح این آیه به شکل زیر است: هل ینظرون إلا أن یأیتهم الله فی ظلل من الغمام…، سورۀ بقره، آیۀ210.
3. بهاییان، محمّد باقر نجفی، ص444.
4. گرد آوری از کتاب: بهاییان، نجفی، محمّد باقر، نشر مشعر، تهران، ١٣٨٣، ج1، ص444؛ محاکمه و بررسی در عقاید و احکام و آداب و تاریخ باب و بهاء، مصطفوی، حسن، مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، تهران، ١٣٨۶، ج2، ص258.

د) از ناحیۀ معاندان جدید

1. «دو کتاب اقدس و ایقان میرزا حسین‌علی نوری نزد آنان (بهاییان) از اهمّیت ویژه‌ای برخودار است.»(حجّت‌الاسلام محمّدرضا نصوری، سایت خبرگزاری فارس، مورّخ 1/3/1395)
2. «برای درک بهتر وضعیت زمان صدور ادّعای «من یظهره اللهی» از جانب حسین‌علی نوری (بهاء) باید اقدامات و فعّالیت‌های او در دوره اقامت یازده ساله بابیان در عراق بررسی شود. بابیان در یک دهه‌ حضور در سرزمین عتبات عالیات تصوّر می‌کردند (و البتّه خود حسین‌علی نوری نیز چنین وانمود می‌کرد) که او به فرمان برادرش، «صبح ازل» صرفاً در پی ترویج آیین بابیت است. بررسی کتاب «ایقان” اثر نوری که در همان ایّام نوشته شده است، صحت این مطلب را تأیید می‌کند؛ زیرا محتوای آن به طور کامل در بارۀ حقانیت باب و آیین اوست.»(موسوی، 1389: 202) (رضا سلیمانی، سایت خبرانلاین، پنجشنبه 30 اردیبهشت 1395- 07:20:00)
3. «البتّه وی (بهاءالله) در مقام توهین به علما و دانشمندان اسلامی نیز سابقه داشته و الفاظ زشت و ناپسندی را به دانشمندان شیعه نسبت داده است. مثلا در موارد عدیده‌ای از کتاب ایقان ایشان را “همج رعاع”، حشراتی که به گرد سر حیوانات در گردشند، و “خراطین ارض”، کرم‌های زیر زمینی می‌خواند.»(سایت صراط، کد خبر: ۲۹۹۲۳۱، تاریخ انتشار: ۲۶ اردیبهشت ۱۳۹۵- ۱۱:۵۳)
4. «یکی از مواردِ به گفتۀ نفرۀ شورا (بی‌بی‌سی فارسی) اتّهامات شیعه به بهاییت، شرک‌آمیزی و انحراف بهاییت در مسئله توحید است. تنها به عنوان یک نمونه در کتاب”ایقان” که نوشتۀ خود بهاءالله است ، در توصیف مقام ملّاحسین از شخصیّت‌های سرشناس بهاییت می‌گوید: لَو لاهُ مَا استَوَی اللّهُ عَلی عَرشِ رحمانیتِهِ؛ به این معنا که اگر او نبود، خدا بر عرش رحمنیت خود استقرار نمی‌یافت.(ایقان، ص۱۴۸) عقیده‌ای که به هیچ‌ وجه قابل جمع با توحید نیست و هیچ گروهی از مسلمانان در مورد پیامبر گران قدر خود هم چنین تعبیری را به کار نمی‌برند.»(محسن سجّادی. سایت رسانۀ ایران، چهارشنبه ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۵ ساعت ۱۷:۲۹، کد مطلب: 35480)

ه) عمل‌کرد معاندان نسبت به آن

1. «چندی قبل مذکور شد کتاب ایقان و بعضی از الواح را نسبت به غیر (یحیی ازل) داده ای، لَعَمرُاللّه (قسم به خدا)، هذا ظلم عظیم. غیر، از ادراک آن عاجز است تا چه رسد به تنزیل آن.»(حضرت بهاءالله، لوح خطاب به شیخ نجفی، ص125)
2. «جناب حیدر قبل علی علیه بهایی و عنایتی از ارض صاد (اصفهان) نوشته که متوهّمین این ارض ناس را به کتاب ایقان به مطلع اوهام (یحیی ازل) دعوت می‌نمایند. اینست شان عباد. کو عدل و کجاست انصاف؟ ذَرهم فی خوضِهم یَلعَبون .»(حضرت بهاءالله، اقتدارات و چند لوح دیگر، ص43)
3. «کتاب ایقان مخصوص جناب خال علیه بهاءالله الابهی در حضور نازل آن را به غیر (یحیی ازل) نسبت داده‌اند. بگو‌ای غافل، از افنان سؤال نما تا بر تو واضح و معلوم گردد.»(حضرت بهاءالله، اقتدارات و چند لوح دیگر، ص101)
4. «کتاب ایقان که مخصوص‌حضرت خال علیه بهایی و عنایتی نازل، آن را نسبت به نفسی (یحیی ازل) داده‌اند که لعمرالله از عرفانش عاجز است.»(جمال ابهی، لئالی‌الحکمة2، پاراگراف139، ص288)
5. «سبحان اللّه شصت سال از عمرش (یحیی ازل) می‌گذرد و الی حین فائز نشد به آنچه سزاوار استاز قرار مذکور در تفحّص کتاب ایقان هم بوده که به دست بیاورد. دیگر معلوم نه که در آن چه تدبیر نموده و چه اراده کرده.»(اقتدارات و چند لوح دیگر، ص102)
6. «در “قرآن” مى‌فرماید: “هل ینظرون الاّ أن یأتیهم الله فى ظلل من الغمام؟” [آیه٢١٠، سورۀ بقره (٢)] این آیه در کتاب “ایقان” به این صورت نقل شده (کتاب “ایقان”، ص٥٨ و ١١٢) و در بعضى از آیات دیگر از جمله در شرحى که حضرت بهاء‌الله بر بعضى از آیات “قصیده عزّ ورقائیه” نوشته‌اند، در آنجا این آیه را چنین آورده‌اند: “یوم یأتى ربّک” [در توضیح مصرع “بنفحتها ظلّ الغمام تمرّت” مى‌فرمایند: “اشاره بما قال تبارک و تعالی یوم یأتى الله فى ظلل من الغمام” (“آثار قلم‌اعلی”، ج٣، ص١٩٦)]. یعنى کلام سابق خدا در کلام لاحق او نقل به معنى شده‌است. بر این نقل ایراد گرفته‌اند که آیه اصلاً به این معنى نیست بلکه استفهامى که در آیه است، استفهام انکارى است، یعنى خدا نمى‌آید. و حال آنکه از کلمه “الاّ” غافل مانده‌اند. دوباره آن را تکرار مى‌کنم: “هل ینظرون الاّ أن یأتیهم الله؟” معنى آن به فارسى چنین است: “آیا جز این انتظار دارند که خدا بیاید؟ “بنده تقریباً به ده تا تفسیر مراجعه کرده‌ام. در همه‌جا آیه را به همین معنى گرفته‌اند که حاکى از آمدن خداست. منتهى تفسیر کرده‌اند: گفته‌اند منظور از آمدن خدا، یعنى آمدن امر خدا، بعث خدا، حتّى عذاب خدا. براى آنکه خدا را از آمدن که از شوؤن جسمانى است، تنزیه کند. و پیداست که امر خدا هم به توسّط مظهر امر خدا ظاهر مى‌شود. (دکتر علی‌مراد داودی، الوهیّت و مظهریّت، فرمت نیورومن14، ص111)
7. «نکته‌ای که در باب دکتر سروش (متفلسفی معاند) مورد غفلت واقع شده، این است که او زمانی که در جوانی در انجمن حجّتیه کتاب ایقان را می‌خوانده، خواسته و یا ناخواسته، نگاه جدید به قرآن در ذهنش رسوب کرده است و پس از آنکه آهسته آهسته از اصولگرایی فاصله گرفته و وارد جریان غلط انداز «روشنفکری دینی» شده، آن آموخته‌ها را به کار گرفته، اما متأسفانه در همان وجه غلط انداز روشنفکری دینی.»(تورج امینی، مقالۀ “خواب‌های رسولانه یا پیچ و تاب‌های غیر مسؤولانۀ عبدالکریم سروش؟” سایت بالاترین، ۱۶ مرداد ۱۳۹۵، ۰۸:۳۲ | آخرین ویرایش: ۱۶ مرداد ۱۳۹۵، ۰۹:۰۴۵)
8. «دکتر سروش مفاهیمی را از کتاب ایقان برداشت نموده، سپس در قالبه‌ای ادبی و فکری خودش ریخته است. بدین واسطه، او مرتّبا فاصله‌اش را از اسلام زیادتر نموده، امّا عجبا که از جایی که وام گرفته، خود را درگریز نشان می‌دهد و بسیار سعی دارد که به مخاطب القا کند که برخی از این مفاهیم، جوشیده از فکر خودش است.»(تورج امینی، خواب‌های رسولانه یا پیچ و تاب‌های غیر مسؤولانۀ عبدالکریم سروش؟ سایت بالاترین، ۱۶ مرداد ۱۳۹۵، ۰۸:۳۲ | آخرین ویرایش: ۱۶ مرداد ۱۳۹۵، ۰۹:۰۴۵)
9. «یکی از کتاب‌های آیین بهایی که سرکردگان حجّتیه در این سال‌های طولانی سرمایه گزاری بسیار روی آن انجام داده‌اند، کتاب ایقان بوده است.»(تورج امینی- 1. خواب‌های رسولانه یا پیچ و تاب‌های غیر مسؤولانۀ عبدالکریم سروش؟ سایت بالاترین، ۱۶ مرداد ۱۳۹۵، ۰۸:۳۲ | آخرین ویرایش: ۱۶ مرداد ۱۳۹۵، ۰۹:۰۴۵)
10. «با این‌که بنیاد فکری دکتر سروش از خواندن کتاب ایقان حاصل شده، اما وقتی او فکر بشری خود را منضم به فکر الهی نموده و حاضر نشده که مجموعۀ منطقی حقیقت را یکجا بپذیرد، چنین انحطاطی را بنیاد گذاشته است.»(تورج امینی، خواب‌های رسولانه یا پیچ و تاب‌های غیر مسؤولانۀ عبدالکریم سروش؟ سایت بالاترین، ۱۶ مرداد ۱۳۹۵، ۰۸:۳۲ | آخرین ویرایش: ۱۶ مرداد ۱۳۹۵، ۰۹:۰۴۵)