دیانت بهائی، تعلیم و تربیت را امری، عمومی و اجباری می داند به طوری که آثار بهائی مملو از توصیه و تاکید در باب اهمیت آموزش و پرورش اطفال است:
- “طراز ششم، دانایی از نعمت های بزرگ الهی است، تحصیل آن بر کل لازم” (حضرت بهاءالله، طرازات، نبذة من تعالیم حضرت بهاءالله، ص 72)
- “الیوم احبّای الهی را فرض و واجب است که اطفال را به قرائت و کتابت و تعلیم دانش و ادراک، تربیت نمایند تا روز به روز در جمیع مراتب، ترقی کنند.”(منتخباتی از آثار مبارکه درباره تعلیم و تربیت، ص 91)
- “ترویج علوم و معارف در این امر بدیع، اساس اعظم متین است. باید جمیع یاران بذل جهد بلیغ نمایند تا ترویج امر نور مبین گردد و جمیع اطفال به قدر لزوم بهره از علوم و فنون برند. حتی طفل دهقانی نماند که به کلی از علوم، محروم باسد. مبادی علوم فرض است و قرائت و کتابت، واجب.” (مجموعه آثار مبارکه درباره تربیت بهائی، ص 23)
در آئین بهائی، تعلیم و تربیت اطفال از چنان اهمیتی برخوردار است که اگر پدر و مادری، استطاعت مالی تعلیم فرزندانشان را نداشته باشند، جامعه مسئول است از صندوق ویژه ای که به همین منظور به وجود آمده است، هزینه تحصیل کودک را فراهم کند. اگر والدینی به هر دلیل از تعلیم و تربیت فرزندشان جلوگیری کنند، از حقوق خود به عنوان والدین ساقط می شوند، و جامعه، مسئولیت آموزش و پرورش فرزندان آنها را به عهده خواهد گرفت. تعلیم و تربیت، از حقوق مسلم کودکان است . عدم تربیت، طفل را با انواع مشکلات ناشی از جهل و نادانی مواجه می کند و ظلمی آشکار نسبت به اوست.
ذیلاً به نکاتی در مورد تعلیم و تربیت بهائی از منظر آئین بهائی، اشاره می کنیم:
- تربیت، امری عمومی و اجباری است که جمیع اطفال چه فقیر و چه غنی، چه دختر و چه پسر باید مبادی اساسی علم و دانش به خصوص خواندن و نوشتن را به یکسان، بیاموزند.
- در دیانت بهائی، تربیت مقدّم بر تعلیم است. به این معنا که اطفال را باید نخست به اخلاق نیکو تربیت کرد، سپس به اکتساب علوم و فنون و صنایع مشغول داشت. (بدین منظور کودکان بهائی، پیش از سنین ورود به مدرسه، از دوره های آموزشی ویژه ای به نام ” گلشن توحید” برای سنین پیش دبستان، و کلاس های “درس اخلاق”، برای کودکان و نوجوانان در ضمن تحصیل، برخوردار می شوند.)
- تربیت از دیدگاه بهائی، بر سه قِسم است، اول، تربیت جسمانی که عبارت از پرورش قوای جسمانی، ورزش و سلامت تن است. دوم، تربیت انسانی که کسب معارف، علوم، صنایع و مهارت های زندگی است و سوم، تربیت روحانی که عبارت از آموزش اصول اخلاقی و پرورش احساسات روحانی و معنوی انسان است. تربیت صحیح، شامل همراه کردن هر سه قسم از اقسام تربیت در نظام آموزشی است.
- اگر به هر دلیلی والدین استطاعت تعلیم همه اولاد خود را نداشته باشند، در این صورت باید نخست به تربیت دخترانشان اهتمام ورزند زیرا در دیانت بهائی، تربیت دختران مقدم بر تربیت پسران است. زیرا دختران روزی مادر گردند و مادران اولین معلمان عالم انسانی هستند بنابراین باید در نهایت دانایی و فرزانگی باشند.
در خصوص نوع تربیت کودکان نیز آموزه های ویژه ای وجود دارد که از جمله آنها می توان به این موارد اشاره کرد:
- ” باید اول هر امری، آخر آن ملاحظه شود و از علوم وفنون آنچه سبب منفعت و ترقی و ارتفاع مقام انسان است، اطفال به آن مشغول گردند تا رائحۀ فساد از عالم، قطع شود.” (حضرت بهاءالله)
- “بسیاری از علوم و مبادی مقدماتی باید برای اطفال، روشن شود و به وسایل بازی و سرگرمی، مسائلی را بیاموزند.” (حضرت عبدالبهاء)
- ” علاوه بر تعلیم وسیع و دامنه دار، هر طفل باید شغل و پیشه ای و یا حرفه و صنعتی بیاموزد.” (حضرت عبدالبهاء)
- “موسیقی را کیفیت شگفت انگیزی است که قلوب اطفال را شدیداً متأثر سازد… تکلیف هر طفل، آن است که حقایقی در باب موسیقی بداند.” (حضرت عبدالبهاء)
- ” اطفال را از صِغَر سن، نوعی تربیت نمائید که بی نهایت به حیوان، رئوف و مهربان باشند.” (حضرت عبدالبهاء)
- ” بشارت یازدهم، تحصیل علوم و فنون از هر قبیل جائز، و لکن علومی که نافع است و سبب و علت ترقی عباد است.” (حضرت بهاءالله)
- …
همچنان که ملاحظه شد، تعلیم و تربیت بهائی، در مقام اول، تربیت اخلاقی است و سپس فراگیری انواع علوم و فنون و صنایع و هنرها. تعلیم اطفال به روش کارگاهی همراه با بازی و تفریح، مورد توجه قرار گرفته است و آموزش موسیقی به عنوان، نیروی شکوفا کننده سایر استعدادهای کودکان، مهم شمرده شده است.
مقام معلم
نظر به اهمیت جایگاه تعلیم و تربیت، معلم نیز از مقام رفیعی برخوردار است. دیانت بهائی، هیچ امری را مهم تر از اشتغال به شغل معلمی نمی داند. زیرا مربیان، نوع بشر را تعلیم داده و به اعلا درجات ترقی و اعتلا می رسانند. در آئین بهائی، مقام مربی چنان رفیع است که معلم از شاگرد خود ارث می برد و معلم یکی از طبقات هفتگانه ورّاث به شمار می رود. در مورد جایگاه معلم، به نقل مواردی از آثار بهائی می پردازیم:
- ” الیوم، تربیت و تعلیم اطفال احباءالله از اعظم، مقاصد و مآرب اصفیاست. عبودیت آستان مقدس است و خدمت جمال مبارک، لهذا باید در نهایت سُرور و فرح، مباهات به این خدمت نمائی.” (حضرت عبدالبهاء)
- “طوبی از برای معلمی که به عهد الهی وفا نمود و به تربیت اطفال مشغول گشت. اجر آنچه در کتاب اقدس نازل، دربارۀ او از قلم اعلی ثبت شد. طوبی لَهُ طوبی لَهُ.”
- ” ای بنده جمال مبارک، خوشا به حال تو که به خدمتی مشغولی که سبب روشنائی رخ در ملکوت ابهی است و آن تعلیم و تربیت اطفال است.” (حضرت عبدالبهاء)
- ” ای ثابت بر پیمان،… شکرکن خدا را که موفق به آن گشتی که به تعلیم نونهالان جنّت ابهی پردازی… معلمان، خادمان رحمانند… باید شما هر دمی شکرانه نمائید که تربیت اولاد روحانی می نمائید. پدر روحانی اعظم از پدر جسمانی است… پدر روحانی سبب زندگانی جاودانی. این است که از ورّاث به موجب شریعت الله محسوبند.” (حضرت عبدالبهاء)
- ” معلماتی که در این مدرسه (مدرسه دخترانۀ بنات) هستند، إماء (زنان) مُقربّه درگاه احدیّتند، زیرا امتثال اوامر مقدسه جمال مبارک نمودند و به تربیت اطفال اناث (دختران) برخاستند.”
در پایان به این بیان از حضرت عبدالبهاء اشاره می کنیم که در خصوص کودکانی که به تحصیل علوم مشغول بودند، چنین فرموده اند:
” هوالله
ای شمع های دست افروز جمال مبارک، الحمدلله به نور معارف روشنید و در اکتساب فضائل، در نهایت جهد و همت. مقبول درگاه جمال ابهائید و شیرخوار ثَدی علوم و فنون، در مکتب تربیت. از خدا خواهم که چنان در علوم، مهارت یابید که شهیر آفاق گردید و سمیر اهل اشراق شوید. سبب عزت امرالله گردید و مظهر الطاف جمال ابهی شوید. و علیکم البهاءالابهی.ع ع”(مجموعه مناجات های حضرت عبدالبهاء مخصوص اطفال، جلد 1 ص 40).
‘آوای دوست’ در ۴/۲۹/۱۳۸۷