مولف :ایمان مطلق آرانی
کتاب پیش رو علاوه بر آنکه متن کامل کتاب مستطاب ایقان و اقدس را به زبان اصلی را در خود دارد، ترجمه ی انگلیسی آن را نیز گنجانده است، این کتاب نتیجه ی تحقیقاتی در خصوص مهمترین آثار حضرت بهالله است که نگارنده سعی کرده است مفاهیم غامض در هر بند را شرح بدهد تا برای خواننده ضمن آنکه درک مطلب ساده تر شود با عمق مطالب مطروحه در این دو اثر نیز بیشتر آشنا شود. از آنجا که نویسنده، فرصت آن را داشته است که در چند دوره این دو کتاب را تدریس کند از این رو در کتاب خود کوشیده است تا این مباحث را به نحوی بیان کند که برای دانشجویان قابل فهم باشد.
شاید این کتاب بیش از هر چیز نتیجه ی جمع آوری اطلاعات از کتب مختلفه ی الهیاتی، فلسفی و عرفانی ای باشد که پیشتر به چاپ و نشر رسیده است و نگارنده تنها سعی کرده است که آنها را در هر مورد به نظم آورده تا وجوه مختلف هر مبحث برای خواننده معین شود. البته نگارنده به این باور است که قطعاً ابعاد دیگری نیز وجود دارد که در این نوشته مغفول مانده است، یعنی معنای هر مفهوم تنها آنی نیست که در اینجا بیان شده است و امکان آن نیز هست که اهل تحقیق و تفکر معناهای دیگری را نیز از هر مبحث درک و فهم کنند، اما نویسنده سعی کرده است که معنای هر مفهوم را با توجه به آثار موجود دیگر از طلعات مقدسه ی بهایی روشن کند و امید چنان میرود که برای خوانندگان مثمر ثمر باشد.
این دست کتب بدون یاری و استعانت دیگران به ثمر نمیرسد، به همین جهت نگارنده از تک تک کسانی که در این راه او را همراهی کرده اند تشکر میکند.
این کتاب را تقدیم میکنم به روان پاک استاد عبدالحمید اشراق خاوری که همواره آثار ایشان هادی و راهنمای محققین بوده و هست.
حضرت ولی امراللّه در کتاب قرن بديع “گاد پاسز بای” چنين مرقوم فرمودهاند (ترجمه):
“در بين جواهر اسرار مخزونه و لئالی ثمينه مکنونه که از بحر زخّار علم و حکمت حضرت بهاءاللّه ظاهر گرديده اعظم و اقدم آن کتاب مستطاب ايقان است که در سنين اخيره دوره اقامت بغداد (١٢٧٨هـ. ق. مطابق با ١٨٦٢ ميلادی) طيّ دو شبانه روز از قلم مبارک نازل گرديده و با نزول آن بشارت حضرت باب تحقّق پذيرفت و وعده الهی که حضرت موعود بيان فارسی را که ناتمام مانده تکميل خواهد فرمود به انجاز پيوست. اين کتاب مبين و رقّ متين در جواب اسئله جناب حاجی ميرزا سيّد محمّد خال که در آن اوان هنوز به امر مبارک اقبال ننموده با برادر خود جناب حاجی ميرزا حسنعلی عازم زيارت مشاهد مشرّفه بودهاند صادر گرديده است. اين منشور جليل نمونه کامل از منشآت نثر پارسی است که دارای سبکی بديع و لحنی مهيمن و منيع و از لحاظ استحکام بيان و قوّت برهان بی نظير و در فصاحت و بلاغت بی بديل و مثيل است و کاشف نقشه عظيمهالهيّه جهت نجات عالم بشريّه است و در بين آثار و صحف بهائی پس از کتاب مستطاب اقدس، اعظم و اشرف از کلّ محسوب است. با ظهور اين کتاب مستطاب و فصل الخطاب که مفتاح معضلات کتب سماويّه است و به فاصله قليل قبل از اعلام امر حضرت ربّ الارباب از سماء ارادهالهی نازل گرديده بيان دانيال نبی که می فرمايد: لانّ الکلمات مخفيّة و مختومة الی وقت النهاية، اکمال پذيرفت و ستر از کلمات کتاب برداشته شد و ختم “رحيق مختوم” به اصابع حيّ قيّوم گشوده گرديد و رائحه مشک فام ” ختامهُ مسک ” مشام مشتاقان و طالبان کؤوس ايمان را معنبر و معطّر نمود. اين سفر قويم که ازيد از دويست صفحه است. حقيقت و وحدانيّت الهيّه را که ماوراء ادراک عقول و ما فوق عرفان نفوس و مبدء ظهورات ربّانيّه و منشأ حقائق روحانيّه و ذات قديم و عليم و حکيم و قادر علی الاطلاق است اعلام، و وحدت شرائع رحمانيّه و عدم انقطاع فيض صمدانيّه و تکميل هر شريعت لاحقه و توحيد تعاليم اساسيّه مظاهر مقدّسه و حقّانيّت کتب و صحف سماويه و واجد بودن مطالع سبحانيّه دو مقام توحيد و تحديد يعنی اشراقات الهيّه و حدودات بشريّه را تبيين و تشريح می نمايد و نيز مراتب جهل و عماء و غفلت و ضلالت علما و پيشوايان قوم را در هر زمان توضيح و معانی بيانات متشابه انجيل و آيات قرآنيّه و اخبار و احاديث مأثوره اسلاميّه را که پيوسته مورد تعبيرات و تفسيرات مختلفه و سوء تفاهمات کثيره بوده واضح و آشکار می سازد. در اين کتاب مقدّس، شرائط سالکين سبيل معرفت و طالبين حقيقت تشريح و حقانيّت امر حضرت باب و عظمت ظهور مبارکش اثبات و مراتب انقطاع و فداکاری و جانبازی تابعانش تقدير و نصرت و غلبه کلّيه ظهور مقدّسی که به اهل بيان وعده داده شده پيش بينی گرديده است. هم چنين طهارت و معصوميّت حضرت مريم تصريح و مقام ائمه اطهار تجليل و شهادت حضرت سيّد الشّهداء و علوّ درجات آن جُنديّ شجيع الهی تکريم و معانی کلمات رجعت و قيامت و خاتميّت و يوم الجزاء و غيره تبيين گرديده و مراحل ثلاثه ظهورات ربانّيه تعليم و توضيح و معانی دقيقه مدينه الهی و تجديد اين مدينه مقدّسه يعنی شريعت الهيّه در ميعاد مقرر برای هدايت نفوس و تربيت اهل عالم تقرير و تفصيل شده و بطور کلّی می توان گفت که در بين کتب و آثاری که از قلم مُلهَم شارع امر بهائی نازل گرديده کتاب مستطاب ايقان بنفسه، نظر به حلّ مشاکل و غوامض آيات الهيّه که لازال عدم فهم آن سبب تخالف و تنافر احزاب و امم عظيمه بوده، اساس متين و استواری جهت وحدت کلّ ملل و نحل و ائتلاف اقوام و مذاهب متنوّعه بر قرار نموده است.”
حضرت بهالله در لوحی به افتخار جناب ابن اصدق در خصوص نزول کتاب مستطاب ایقان چنین میفرمایند: “يومی از ايّام حضرت مرفوع جناب حاجی سيّد جواد عليه بهاءاللّه الابهی معروف به کربلائی بحضور فائز، عرض نمودند خال حضرت، جناب حاجی ميرزا سيّد محمّد و خال ديگر عليهما بهاءاللّه الابهی به
زيارت نجف و کربلا فائز شدهاند و حال مراجعت نمودهاند و اراده رجوع به وطن دارند. جمال قدم فرمودند به ايشان چيزی گفته ای، عرض کرد خير! فرمودند: چرا؟ شما بايد به تبليغ امراللّه مشغول باشيد، برو واز قِبَل ما سلام برسان وايشان را به حضور آور.کن دليلهما الی ساحة العزّ والجلال. تشريف بردند يوم ديگر مع حضرت خال راجع شدند و بحضور فائز و لکن جناب خال کبير تشريف آوردند من دون اخوی ديگر. بعد از حضور امواج بحر بيان مقصود عالميان بشأنی ظاهر که احدی قادر بر احصا نبوده بالاخره فرمودند: ما دوست نداريم که شما از سدره مبارکه که بين شما روئيده و باثمار حکمت و بيان مزيّن، محروم بمانيد، عرض نمود مولائی هزار ودويست سال شنيديم که حضرت قائم در مدُن معروفه مشهوره ساکنند و اولادهای آن حضرت هر يک به کمال عزّت و عظمت در آن مدن موجود و هر نفسی کلمه ای در تولّد آن حضرت ذکر می نمود فی الحين اخذش می نمودند و خونش می ريختند و از اين گذشته، حکايت ناحيه مقدّسه چه شد؟ ذکر بحر و قاليچه کجا رفت؟ و هم چنين از علمای حزب شيعه شنيده ايم که آن حضرت می آيد، و ظاهر می شود و ديون شيعيان را اداء می فرمايد و جميع ارض را مسخّر می نمايد و هم چنين ذکرهائی که اين عبد از ذکرش عاجز است، چه که مطلب به طول می انجامد. بالاخره عرض نمودند مع عظمت و جلال و ذکر خوارق عادات، حال می گويند خواهرزاده شما است. اين عبد چگونه قبول نمايد آن چه از قبل گفته شده حال خلاف آن بمثابه آفتاب روشن و ظاهر، تکليف اين عبد چيست نمی دانم. بعد لسان عظمت باين کلمه عليا ناطق: يا خال، حال به مقرّ خود توجّه نمائيد و اخبار و شبهات مذکوره و آن چه که سبب توقّف شماست درست در آن تفکّر کنيد و معيّن نمائيد مع جناب اخوی تشريف بياوريد لوشاءاللّه يبدّل‌الشبهات بآيات محکمات انّه علی کلّ شیء قدير . يوم بعد من غير اخوی تشريف آوردند و يک يک شبهات را ذکر نمودند و جواب نازل و آنچه نازل شد ما بين عباد به رساله خال معروف و نظر به حکمت بالغه از بعد اسم خال را برداشتند و به کتاب ايقان موسوم گشت.”
حضرت عبدالبهاء نیز در این خصوص میفرمایند:”…در ايّام عراق روزی جمال قدم و اسم اعظم فديت بروحی و ذاتی و کينونتی ارضاً وطئتها اقدام احبّائه فرمودند که فارس چون موطن ربّ اعلی و نقطه اولی بود و منتسب بآن ذات مقدّس ميل دارم که بنار محبّت اللّه مشتعل گردد. مدّتی جزئيّه نگذشت که جناب خال حضرت افنان آمدند و مشرّف شدند و سؤالاتی نمودند و رساله خال که مسمّی به کتاب ايقانست نازل شد و نار محبّت اللّه در ولايت فارس شعله شديد زد و انوار عرفان از آن طالع و لائح شد و نفوس کثيره در ظلّ کلمه الهيّه داخل شدند و بعضی از جام عنايت سرمست شده به قربانگاه فدا شتافتند و جان و دل باختند…”
در خصوص اهمیت کتاب ایقان خود حضرت بهالله میفرمایند: “آن چه ذکر شده جميع ارض و من عليها را کافی است. و فی الحقيقه جميع کتب و اسرار آن در اين مختصر ذکر شده بقسمی که اگر کسی قدری تأمّل نمايد جميع اسرار کلمات الهی و امور ظاهره از آن سلطان حقيقی (مقصود حضرت باب) را از آن چه ذکر شده ادراک می نمايد….”
بفرموده حضرت ولی امراللّه کتاب ايقان “مخزن حقائق اسرار الهيّه و مکمن معارف بديعه رحمانيّه” است.