از شمار اندکی که پیام حضرت باب را شنیدند، از جمع پیروان مشتاق حضرت بهاءالله در شهرها و روستاهای ایران در قرن نوزدهم میلادی تا بهائیانی که امروزه در بیش از صد هزار نقطه در تمامی کشورها و سرزمین‌های عالم ساکنند و گروه‌های متنوع قومی، فرهنگی و اجتماعی از پیش‌زمینه‌های دینی گوناگون را شامل میشوند، جامعۀ جهانی بهائی به تدریج قدم به عرصۀ وجود نهاده و مسیری طولانی را در شکل‌گیری خود طی کرده است.
اکنون این جامعۀ جهانی از جوامع محلی پویا و فعالی در سراسر دنیا تشکیل شده است؛ جوامعی که آغوششان به روی همگان باز است. بهائیان و تمام کسانی که در آثار و تعالیم حضرت بهاءالله بینشی نسبت به حصول آینده‌ای سراسر صلح و آرامش برای نوع بشر یافته‌اند، خود را به عنوان اعضای یک نژادِ واحد بشری می‌بینند. آنان در هر کجا که ساکنند در تعهدشان نسبت به بینش حضرت بهاءالله دربارۀ چگونگی مشارکت در ساختن تمدنی جهانی، یک دل و یک زبان هستند.
وحدتی که در میان اعضای متنوع این جامعۀ جهانی به چشم می‌خورد ناشی از یکسان‌سازی و تلاش برای از میان بردن تفاوت‌های قومی، فرهنگی، اجتماعی و… نیست. جامعۀ بهائی کثرت و تنوع را ارج می‌‌نهد و آن را عامل غنا و زیبایی خانوادۀ انسانی می‌داند، همان طور که در موسیقی از هماهنگی و در کنار هم قرار گرفتن نُت‌ها و اصوات گوناگون، آهنگی گوش‌نواز شکل می‌گیرد. حضرت عبدالبهاء تنوع را چنین ارج می‌نهند:«چون به گلستان درآئیم، ملاحظه نمائیم که این گل‌های رنگارنگ چقدر جلوه دارد. اختلافِ الوان(رنگ‌ها)، زینت گلستان است. اگر یک رنگ باشد، جلوه ندارد…. اختلافِ الوان زینت عالم انسان است پس نباید سبب اختلاف گردد.»
حضرت بهاءالله تشریح می‌کنند در این عصرِ بلوغ جامعۀ انسانی دیگر نیازی به طبقۀ روحانیون و مجتهدان دینی نیست. بهائیان، امور جمعی خود را در سطوح مختلف محلی، ملی و بین‌المللی از طریق نهادهای (موسسات) انتخابی، بر مبنای اصل مشورت و بر اساس نظم اداریِ پویا و قابل گسترشی که توسط حضرت بهاءالله بنیان نهاده شده است اداره می‌کنند. بهائیان در وفاداری نسبت به این نظم نیز در سراسر جهان متحد و هم پیمانند.
تنوع و گستردگی
آئین بهائی بیش از 170 سال پیش توسط حضرت بهاءالله بنیان گذاشته شد. پیروان اولیۀ حضرت باب به گوشه و کنارِ ایران سفر کردند و بشارت آئین جدید را به گوش همگان رساندند. حضرت بهاءالله زمانی که در تبعید بودند، پیام‌شان را به پادشاهان و سرانِ عالم صادر نمودند، حضرت عبدالبهاء اصول و مفاهیم این دیانت را برای بهائیانِ شرق و غرب شرح دادند و جوامع نوپایش را با صبوری پروردند و حضرت ولیِ‌امرالله، شکل گیری پایۀ موسسات اداری و انتشار جهانی‌اش را مرحله به مرحله هدایت نمودند. به این ترتیب است که امروز میلیون‌ها نفر از هر نژاد و قوم و زبان، از هر پیشینه و طبقۀ اجتماعی، جامعۀ جهانی بهائی را شکل داده‌اند و این جامعه در بیش از صد هزار نقطۀ دنیا از سرزمین‌های سرد شمالی تا جزایر اقیانوسیه، از کلان‌شهرهای مدرن تا روستاهای کوچک، گسترده شده است.
آن چه بهائیان سراسر عالم را به هم پیوند می‌دهد زبان مشترک، پوششِ مشابه و یا شرایط اجتماعی یکسان نیست، بلکه فهمی مشترک از ماهیتِ انسان، هدف او در این عالم و مسیر رشد و تکامل فردی و جمعی نوع انسان است که برخاسته از آثار بهائی است. اعضای این جامعه در حالی که تنوع و کثرت بی نظیرِ فرهنگی، قومی، نژادی و زبانیِ خود را قدر می‌نهند، در هر محلی که ساکن هستند، با بینشی مشترک برگرفته از تعالیم حضرت بهاءالله، در راه ساختن جهانی بهتر می‌کوشند و در این مسیر با آغوش باز و عشق و محبتی سرشار پذیرای همراهی افراد و گروه‌هایی هستند که صرف نظر از باورها و اعتقادات خود برای ایجاد تغییراتی سازنده و مثبت تلاش می‌کنند.
ساختارهای اداری
بر اساس متون و آثار بهائی، نوع بشر در فرایند طولانی تکامل خود با گذشتن از دوران کودکی به آغاز مرحلۀ درخشان بلوغ جمعی خود رسیده است. ابعاد مختلف زندگی جمعی بشر از جمله شیوۀ ادارۀ جامعه، متناسب با شرایط و مشخصات این دوران، نیازمند بازنگری و تغییر است.
امور جامعۀ بهائی در سطوح مختلف محلی، ملی و بین‌المللی، بدون داشتن طبقۀ روحانیون و مجتهدان دینی از طریق نظامی از موسسات، اداره می‌شود که در آنها تصمیمات به صورت جمعی و بر مبنای مشورت گرفته می‌شود. منشاء و اساس نظام این موسسات از آثار حضرت بهاءالله سرچشمه می‌گیرد. ایشان اصولی برای هدایت عملکرد این نظام تعیین فرموده‌اند و موسسات آن را پایه‌گذاری نموده‌اند. حضرت عبدالبهاء و حضرت ولی‌امرالله این اصول را شرح داده و آن را به مرحلۀ عمل درآورده‌اند. این نظام به عنوان نظم اداری بهائی شناخته می‌شود.
این نظم، جزء جدائی ناپذیر آئین بهائی است و موسسات آن با رشد و توسعۀ جامعۀ جهانی بهائی به مرور تکامل می‌یابند. نظم اداری، به عنوان مجرایی است که از طریق آن روح و حقیقت امر حضرت بهاءالله جریان می‌یابد، این نظم در ساختار عملکرد خود، روابطی را جلوه‌گر می‌سازد که اجتماع را بهم پیوند می دهد و تداوم می بخشد؛ رابطه ای که از ضروریات نزدیک شدن بشر به دوران بلوغ جمعی است.
امروز بیت العدل اعظم، شورای مرکزی حاکم بر نظم اداری است و شوراهای انتخابی 9 نفره، که با نام محفل روحانی محلی و محفل روحانی ملی شناخته میشوند در پرتو هدایات بیت العدل اعظم، به امور جامعۀ بهائی در سطوح مربوط به خود رسیدگی می کنند. همچنین موسسۀ مشاورین که یک موسسۀ انتصابی، متشکل از افراد توان‌مند و با کفایت است، با برخورداری از هدایت بیت العدل اعظم فعالیت می‌کند و بر پویائی جامعۀ بهائی در سطوح مختلف از محلی تا بین‌المللی اثر می‌گذارد. هر یک از این موسسات دارای حیطۀ مشخصی از وظایف هستند. روابط متقابل و هماهنگ بین دو موسسۀ مشاورین و محفل روحانی، جریان مداوم محبت، تشویق و هدایت را برای اعضای جامعۀ بهائی در سراسر عالم تضمین می‌نماید و تلاش‌های فردی و جمعی برای مشارکت در رفاه و سعادت اجتماع را جانی تازه می‌بخشد.
لازم به ذکر است در حال حاضر در ایران هیچ یک از موسسات اداری بهائی در سطوح محلی و ملی وجود ندارند. در سال 1362 ه.ش. دادستان کل کشور در یک اعلان رسمی خواستار تعطیلی تشکیلات اداری بهائی شد که در پی آن جامعۀ بهائی ایران جهت نشان دادن حسن نیت خویش به دولت فعالیت کلیۀ موسسات اداری خود را تا به امروز متوقف کرده است.
انتخابات محفل
اعضای هر محفل روحانی از طریق انتخابات سالانه بر اساس اصول بهائی، تعیین میشوند. محفل روحانی محلی، توسط افراد بالای 21 سال هر جامعۀ محلی بهائی انتخاب میشوند و محفل روحانی ملی نیز با رأی نمایندگانی که خود از مناطق مختلف بدین منظور انتخاب شده‌اند، تعیین می‌گردد.
در انتخابات بهائی هیچ گونه تعیین نامزد انتخاباتی مجاز نیست، برگزاری کارزارهای انتخاباتی ممنوع است، افراد رأی خود را هرگز فاش نمی‌سازند، رأی دهندگان، شخصیت اخلاقی و توانایی عملی افراد را برای خدمت در نظر می‌گیرند و در نهایت زنان و مردانی که بالاترین تعداد رأی را دریافت نمایند انتخاب میشوند. هر فرد بهائی با آگاهی از وظایفی که موسسات انتخابی بر عهده دارند و نیز آگاهی از اوضاع و شرائط جامعه و نیاز‌های آن، در انتخابات شرکت می‌کند. عضویت در موسسات برای فرد، مقام و موقعیتی محسوب نمی‌شود و یا حقی نیست که افراد، آن را از آن خود بدانند، بلکه وظیفه و مسئولیتی است که ممکن است افراد در هر زمان به انجام آن فرا خوانده شوند تا با بهره‌مندی ازفرصتی که جهت ارائه خدمت برای ایشان مهیا شده در پیشرفت جامعه سهیم شوند.
برخی وظایف موسسات
محفل روحانی محلی مسئولیت‌های گوناگونی بر عهده دارد از جمله توجه به تربیت معنوی کودکان و جوانان، تقویت تار و پود معنوی و اجتماعی جامعۀ محلی، ارزیابی و بکارگیری منابع جامعه و اطمینان یافتن از اینکه توان و استعداد افراد صرف مشارکت در پیشرفت امور می‌شود. همچنین مسئولیت تشکیل ضیافت نوزده روزه که شالودۀ حیات جامعۀ بهائی است، بر عهدۀ محفل روحانی محلی قرار دارد.
از مسئولیت‌های محفل روحانی ملی، جهت بخشیدن به منابع مالی جامعه، ترویج رشد و تحرک و سرزندگی جامعۀ بهائی در سطح ملی، سرپرستی امور جامعه شامل فعالیت‌های توسعۀ اجتماعی و اقتصادی و همچنین دارایی‌های آن، نظارت بر روابط جامعه با دولت، رسیدگی به سؤالات افراد و امور محفل‌های روحانی محلی و تقویت مشارکت جامعۀ بهائی در حیات اجتماع در سطح ملی می‌باشد. اعضای محفل روحانی ملی هر پنج سال یک بار به طور مستقیم مسئولیت انتخاب اعضای بیت العدل اعظم را به عهده دارند.
اعضای موسسه مشاورین، که هر 5 سال یکبار توسط بیت العدل اعظم از میان زنان و مردان بهائی سراسر جهان در هر 5 قاره برگزیده میشوند، علاوه بر راهنمایی محفل‌های روحانی، مشوق اقدامات فردی هستند؛ ابتکارات فردی را ترویج می‌دهند و نقطۀ تمرکزشان، افزایش توان‌مندی جامعۀ بهائی برای مشارکت در پیشبرد تمدن جهانی، آن‌گونه که حضرت بهاءالله ترسیم کرده‌اند است. ایشان افقِ بینشِ اعضای جامعه را به گونه‌ای وسعت می‌بخشند تا افراد بتوانند توان و نیروی خود را صرف سعادت و رفاه نوع انسان نمایند.
منبع: سایت بهائیان ایران