نگارنده: سعید روحانی
حضرت ولی امرالله می فرمایند:
«رفاه جزء در رفاه کلّ است و مشقّت جزء سبب مشقّت کلّ» (ندا به اهل عالم ص 89)
سال 2020 مصادف است با هفتاد و پنجمین سالگرد تصویب منشور سازمان ملل متحد. در تاریخ بیست و چهارم اکتبر 1945، چند ماه پیش از تصویب این منشور، نمایندگان 50 کشور عالم این سند مهم را در کنفرانس سان فرانسیسکو امضاء کرده بودند، یعنی در ایالتی که حضرت عبدالبهاء در مورد آن فرموده بودند:
«انشاءالله پرچم صلح عمومی از این ایالت بلند خواهد شد». (1)
درباره ویژگی های قرن بیستم و اهمیت آن، حضرت عبدالبهاء چنین می فرمایند:
«اتّفاق کلّ و اتّحاد عموم ممکن الحصول و این اسباب از معجزات این عصر مجید و قرن عظیم است و قرون ماضیه از آن محروم، زیرا این قرن انوار عالمی دیگر و قوّتی دیگر و نورانیّتی دیگر دارد».
و علت آن را نیز می فرمایند:
«جمیع قطعات عالم یعنی ملل و دول و مدن و قری محتاج یکدیگر و از برای هیچیک استغنای از دیگری نه زیرا روابط سیاسیه بین کل موجود و ارتباط تجارت و صناعت و زراعت و معارف در نهایت محکمی مشهود». (2)
واقعیتی را که حضرت عبدالبهاء در این مکتوب ترسیم می فرمایند به تدریج در طول قرن بیستم نمایان شد. در این دوره شاهد بودیم که چگونه وابستگی و ارتباط متقابل اهالی عالم در پهنه های مختلف زندگی انسانی آشکار گردید و چگونه روز به روز بر شدت این وابستگی افزوده شد. این ارتباطات در همه حیطه های فعالیت های نوع بشر چه سیاسی، چه تجاری و اقتصادی و چه فرهنگی و علمی به واقعیت ملموسی تبدیل گردید که دیگر بر کسی پوشیده نیست.
نزدیک به صد سال پس از دوران حضرت عبدالبهاء، در اوایل قرن بیست و یکم، رُنه رموند، Rene Remond از مورخان صاحب نام، در ارزیابی خود از قرن بیستم و مقایسه آن با قرون گذشته، آن را غنی ترین قرن از نظر تراکم رویدادهای تاریخی دانسته است و نتیجه گیریش از روند وقایع قرن بیستم این نگرش حضرت ولی محبوب امرالله را به ذهن متبادر می کند که «دورنمای امور بین المللی […] با دو قوه تغییر شکل می یابد، یکی نیروی ترکیب و دیگری نیروی تحلیل». (3)
اگر تحولات سیاسی این قرن را در نظر بگیریم، با به قدرت رسیدن دولت های تمامیت گرا و وقوع دو جنگ جهانی در نیمه اول آن، نوع انسان به بدترین جنایات و نسل کشی ها دست زد که از این منظر قرن بیستم می توانست در حافظه جمعی به عنوان قرن پلیدی ها ثبت شود. اما این مورخ تأکید می کند که نباید به چنین برداشت یک جانبه ای بسنده کرد. در حقیقت این قرن شاهد پیشرفت های خیره کننده علمی و دگرگونی های مهم تاریخی نیز بوده که با شتابی بی سابقه کل نظم جهان را دگرگون کرده است، چنان که هیچ یک از قرون گذشته صحنه جهشی چنین سریع و کلی نبوده است.
از جمله تأثیر فجایع دو جنگ جهانی بر افکار و وجدان ها می باشد. با پیدایش و استفاده از نیروی اتم، جنگ دوم جهانی به عنوان نمونه واقعی جنگ تمام عیارِ Guette totale- Total war عصر مدرنیته قلمداد گردید، نتیجتاً پس از تجربه نافرجام جامع ملل (یا مجمع اتفاق ملل) (4) به تأسیس سازمان ملل متحد انجامید. با تصویب منشور این سازمان و لازم الاجرا گردیدن آن، تحول بسیار مهمی در سیستم روابط بین المللی به وجود آمد و بنیان نظم جدیدی گذاشته شد که نظم بین المللی قدیم ناشی از معاهدات وستفالی (5) که استوار بر حاکمیت مطلق کشورها و ممنوعیت مداخله در امور داخلی آنها بود را به چالش کشید. (6)
این نظم نوپا و بی سابقه، علاوه بر تأسیس سازمان ملل متحد و ایجاد سیستمی از سازمان های بین المللی و پیشرفت های مهمّ در زمینۀ حقوق بشر و قوانین بین المللی، تغییری در الگووارۀ (پارادایم) حاکم ایجاد کرد، و قدمی بود از دنیای معاهدات وستفالی به سوی جهان اتحاد بشریت. البته این تغییر در همه زمینه های “دانش” انسانی از جمله در علم، فرهنگ و هنر، اقتصاد و تجارت و سیاست کاملاً محسوس است، چنانچه حضرت عبدالبهاء در بیش از صد سال پیش در مورد این «قرن انوار» فرمودند که «عالمی دیگر و قوّتی دیگر و نورانیّتی دیگر دارد».
اگر بخواهیم راهی را که در قرن بیستم پیموده ایم مجسم کنیم و تفاوت بزرگ بین سال های 1900 و 2000 را بسنجیم باید نظری به متن قطعنامه های که صد و چهل و نه نفر از سران ممالک و رؤسای دول حاضر در جشن هزاره که از 6 تا 8 سپتامبر سال 2000 برگزار گردید، امضاء کردند بیاندازیم:
«ما در این موقع تاریخی جدّاً تأکید می کنیم که سازمان ملل متّحد خانه مشترک ضروری تمام خاندان بشری است و همه تحقّق آمال خود را برای صلح و همکاری و پیشرفت از آن می جوئیم. لهذا حمایت بی شائبه خود را از این مقاصد مشترک متذکّر و کوشش در راه وصولش را متعهّد می گردیم.» (7)
بیت العدل اعظم در پیام 18 ژانویه 2019 با اشاره به تأسیس «مجمع ملل» و سپس «سازمان ملل متحد» و بالاخره «گام های نوید بخش پایان قرن گذشته» می فرمایند:
«در طیّ صد سال گذشته، حدّاقل در سه فرصت تاریخی چنین به نظر می رسد که نوع بشر در حال دستیابی به صلحی واقعی و پایدار بود، گر چه هر دفعه به واسطۀ کاستی هایی که نتوانست بر آنها فائق آید از وصول به آن بازماند». این سؤال پیش می آید که این کاستی ها چیست که مانع صلح می شوند؟
به مناسبت بزرگداشت هفتاد و پنجمین سال تأسیس سازمان ملل، جامعه بین المللی بهائی (BIC) در بیانیه خود با عنوان “حکمروایی شایسته: بشر و مسیر دستیابی به یک نظم جهانی عادلانه” (8)، با تکیه بر مشاهدات، تأکید می کند که نظم کنونی در مواجهه با خطرات پیاپی امروزی کافی به نظر نمی آید و برای فائق شدن بر این کاستی ها پیشنهاداتی شده است که جوانب مختلفی را چه از دیدگاه معنویت و اصول و اخلاق و چه از نظر روش شناختی و ساختاری دارا می باشد؛ جوانبی که به یگدیگر وابسته و درهم تنیده اند. در این بیانیه با نگاهی به آینده، به تشریح بعضی مبانی اصولی مانند اصل وحدت در کثرت استوار بر ارزش های اخلاقی و همبستگی جمیع نوع انسان و در نظر گرفتن “خیر کلّ بشریت” پرداخته شده و دیدگاه های جدیدی برای پاسخ به نیازهای جهانی که هر روز یکپارچه تر می شود، ارائه گردیده.
از جمله نیاز به چارچوبی مبتنی بر تعهد مشترک به وحدت و اخلاقیات عدالت محور و یا نگرشی نو از مفهوم “حاکمیّت ملّی” و در نظر گرفتن پیامدهای جهانی “سیاستگذاری های داخلی” و انتخاب هایی که به “رفاه جمعی و صلح پایدار” کمک می کند و همچنین پیشنهادهایی چون لزوم “اخلاق مدنی جهانی” و نیاز به یک شورای بین المللی منتخب عموم مردم جهان، و یادآوری فرصت هایی که اوضاع جهان، اکنون و در 25 سال پایانی قرن اول تأسیس سازمان ملل، در اختیار ما می گذارد.
مباحث ارائه شده در این بیانیه بسیارند که در این مقال نمی گنجد، چه که جهان ما جهانی است پیچیده و این بیانیه خوانشی است از واقعیت آن و دعوتی است به مشورت و تأمل و عمل.
یادداشت ها:
1- قرن انوار بیانیه جامعه بین المللی بهائی ص 60
2- حضرت عبدالبهاء، منتخباتی از مکاتیب حضرت عبدالبهاء، ج 1 ویلمت: مؤسسه مطبوعات بهائی، 1979م، ص 30
3- قرن انوار بیانیه جامعه بین المللی بهائی ص 44
4- نگاه کنید به سخن ماه ژانویه 2020، شماره 482
5- معاهداتی که در 1648 بین کشورهای اروپایی پس از جنگ های سی ساله بسته شد
6- رنه رموند، نگاه به قرن Regard sur le siècle
7- قرن انوار بیانیه جامعه بین المللی بهائی ص 109
8- https://wwww.bic.org/statements/trjmhy-z-bynyhy-jmh-jhny-bhyy-bh-mnsbt-hftd-w-pnjmyn-slgrd-tsys-szmn-mll-mtwh
نشریه پیام بهائی شماره 493 صص 2 و 20 و21