رسالهٔ مدنیّه یکی از آثار اوّلیّهٔ عبدالبهاء مبیّن آثار دین بهائی می‌باشد. عبدالبهاء این رساله را به امر حضرت بهاءالله می‌نویسد و از ذکر نام خود به عنوان صاحب این اثر چشم می‌پوشد.
مخاطب این اثر جامعهٔ مسلمان ایرانی، اعمّ از رؤسا و تودهٔ مردم در اواخر قرن نوزدهم میلادی می‌باشد. این رساله خطاب به شاه، مردم، روحانیون، مأمورین دولتی و روشنفکران ایران است و سعی شده تا توجّه همهٔ قشرهای جامعهٔ ایران، به دیدگاه‌های جدیدی در مورد تجدّد، اصلاحات اداری و خردگرائی اجتماعی و فرهنگی جلب گردد.
عبدالبهاء در این کتاب به تجزیه و تحلیل جامعه‌شناختی و شرایط و لوازم توسعهٔ اجتماعی و اقتصادی جامعهٔ ایران پرداخته و یک تئوری عمومی توسعه و تجدّد ارائه می‌دهد. همچنین اصول روحانیّه‌ای را که باید راهنمای تجدید بنای جامعهٔ ایران در این عصر رشد و ترقّی باشد بیان می‌دارد. عبدالبهاء رسالهٔ مدنیّه را با ذکر اهمیّت عقل که اسباب دانائی و شناسائی است چنین آغاز می‌کند.
“بدایع حمد و ثنا و جوامع شکر و سپاس درگاه احدیّت پروردگاری را سزاست که از بین کافّهٔ حقائق کونیّه، حقیقت انسانیّه را به دانش و هوش که نیّرین اعظمین عالم کون و امکان است مفتخر و ممتاز فرمود.”
موضوع دیگری که به آن پرداخته شده، عظمت گذشته ایران و تأسّف نویسنده از موقعیّت فعلی آن است. عبدالبهاء با بیان تضادّ میان عظمت باستانی ایران و انحطاط اجتماعی و فرهنگی آن در قرن نوزدهم میلادی، این سؤال را مطرح می‌کند که علل و اسباب این رکود و عقب افتادگی چه بوده و چگونه می‌توان در این بن‌بست اجتماعی، راهی برای آینده ایران گشود؟ اشاره ایشان به گذشته و تأسّف از عظمت و شکوهی فراموش شده در حقیقت تلاشی است برای تحکیم هویت ملّی ایران .
نکته قابل توجّه دیگر آنکه این رساله که در سال ۱۸۷۵ میلادی نوشته شده و شاید از جمله معدود رسالاتی باشد که در آن زمان به صراحت و دقّت اصول و مبانی امنیّت جمعی را (با اصطلاح «انجمن دول»)مطرح کرده است. باید توجّه داشت که اوّلین جلوه عملی امنیّت جمعی سالها بعد (تقریباً ۴۵ سال بعد) در طرح صلح ویلسون و تشکیل جامعه ملل (و ۶۵ سال بعد به نام سازمان ملل متّحد) تحقّق پیدا کرد. طرح امنیّت جمعی عبدالبهاء به نحوی محسوس واقعیّت گرا و معطوف به جنبه‌های عملی است و برنامهٔ خلع سلاح را به صورت عمومی و جامع و در سطح بین‌المللی و در تحت یک میثاق جهانی مطرح می‌کند. دیدگاهش از صلح، یک دیدگاه ایده‌آلی محض نیست. لزوم استفاده از قوّه قهریّه را اگر در قالب مکانیسم امنیّت جمعی باشد و از نقض میثاق جهانی جلوگیری کند، مجاز می‌داند.
کانال تلگرام آموزه های دیانت بهائی
@ayine_bahai01